మానవాభివృద్ధి సూచిక (National Human Development Index - HDI)
- హెచ్‌డిఐ మూలాలు ఐక్యరాజ్య సమితి అభివృద్ధి కార్యక్రమ (యుఎన్‌డిపి), మానవ అభివృద్ధి నివేదిక (హెచ్‌డిఆర్‌)లలో కనిపిస్తాయి
- మానవాభివృద్ధి సూచికను 1990 సం॥లో పాకిస్తాన్‌ ఆర్ధిక శాస్త్రవేత్త అయిన మహబూబ్‌-ఉల్‌హక్‌ రూపొందించారు
- మానవాభివృద్ధి సూచి లెక్కించుటకు ఈ క్రింది అంశాలను పరిగణలోనికి తీసుకుంటారు
ఎ) ఆరోగ్య అంశం:
- దీనిని దీర్ఘకాల ఆరోగ్యవంతమైన అయుర్ధాయం ఆధారంగా కొలుస్తారు
- కనిష్ట విలువ 20 సం॥లు
- గరిష్ట విలువ 85 సం॥లు
- భారతదేశ ఆయు ప్రమాణం - 70 సం॥లు
బి) విద్యా అంశం:
దీనిని రెండు సూచికల చేత గణిస్తారు
- i) Mean Years of Schooling (MYS) కనిష్ట విలువ -0 సం॥లు, గరిష్ట విలువ.- 15 సం॥లు, భారతదేశ MYS - 5.4 సం॥లు
- ii) Expected Years of Schooling (EYS) - కనిష్ట విలువ - 0 సం॥లు, గరిష్ట విలువ - 18 సంవత్సరాలు (బాల్యం నుండి మొత్తం జీవితకాల సగటు విద్యాకాలం), భారతదేశ EYS - 11.7 సం॥లు
సి) జీవన ప్రమాణ అంశం:
- తలసరి ఆదాయం ఆధారంగా దీనిని రూపొందిస్తారు.
- కనిష్ట విలువ -$100 న
- గరిష్ట విలువ -$ 75,000
- India - GNI per Capita (PPP) - $7220
- HDI గణనకు సూత్రము :
- అంశపు సూఛీ = (నిజ విలువ - కనిష్ట విలువ)/(గరిష్ట విలువ - కనిష్ట విలువ)
- మానవాభివృద్ధి సూచిక విలువ 0.8 కంటే అధికంగా ఉన్న వాటిని అత్యధిక అభివృద్ధి గల దేశాలుగా గుర్తిస్తారు
- మానవాభివృద్ధి సూచిక విలువ 0.7 నుండి 0.799 మధ్య గల దేశాలను అధిక అభివృద్ధి గల దేశాలుగా గుర్తిస్తారు
- మానవాభివృద్ధి సూచిక విలువ 0.5 నుండి 0.699 వరకు గల దేశాలను మధ్య అభివృద్ధి గల దేశాలుగా గుర్తిస్తారు
- మానవాభివృద్ధి సూచిక విలువ 0.5 కంటే తక్కువగా గల దేశాలను అత్యల్ప అభివృద్ధి గల దేశాలుగా గుర్తిస్తారు
- నోట్‌ : హెచ్‌డిఐ విలువ ఎల్లప్పుడు 0-1 మధ్య ఉంటుంది
మానవాభివృద్ధి ఆవశ్యకత :
- మానవాభివృద్ధి సాధించడానికి ఆర్థికాభివృద్ధి అవసరం. ఆర్థికాభివృద్ధి మానవాభివృద్ధి సాధించడానికి ఒక సాధనంగా పని చేస్తుంది. సాధించిన ఆర్థికాభివృద్ధిని సమ పంపిణీ ద్వారా మానవాభివృద్ధి సాధించవచ్చు.
- మానవాభివృద్ధి అధిక ఉత్పాదకతను ప్రోత్సహిస్తుంది
- మానవాభివృద్ధి, జనాభా నియంత్రణ, విద్య, ఆరోగ్యం, కుటుంబ సంక్షేమం మొదలగు సంక్షేమ సూచికల మెరుగును సూచిస్తుంది
- భౌతిక పర్యావరణంలో మెరుగుదల - పేదరిక నిర్మూలన, అడవుల నరికివేత, ఎడారి విస్తీర్ణం మొదలగు వాటిని అరికట్టడంలో మానవాభివృద్ధి ముఖ్య పాత్రను పోషిస్తుంది
- ఆరోగ్యకరమైన పౌర సమాజ నిర్మాణానికి తోడ్చడుతుంది
మానవాభివృద్ధి అంశాలు
- సమానత్వం
- సుస్థిరాభివృద్ధి
- ఉత్పాదకత
- సాధికారిత
మానవాభివృద్ధికి చెందిన వివిధ సూచీలను యుఎన్‌డిపి వివిధ సంవత్సరాలలో ప్రవేశపెట్టింది
- మానవాభివృద్ధి సూచిక - 1990
- లింగ సంబంధిత అభివృద్ధి సూచి & లింగ సాధికారత కొలమానం - 1995
- మానవ పేదరిక సూచిక -1, 1997
- మానవ పేదరిక సూచీ - 2, 1998
2010 సం॥లో యుఎన్‌డిపి(UNDP) మానవాభివృద్ధికి సంబంధించి వివిధ సూచీలను ప్రవేశపెట్టింది. అవి:
- అసమానతల, మిళిత మానవాభివృద్ధి సూచిక-2010
- బహుళ పార్శ్య పేదరిక సూచిక - 2010
- అసమానతల మిళిత లింగ సంబంధిత సూచిక - 2010
మానవాభివృద్ధి నివేదిక -2019
- ఐక్యరాజ్యసమితికి చెందిన యునైటెడ్‌ నేషన్స్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ ప్రోగ్రాం (యుఎన్‌డిపి) మానవ అభివృద్ధి సూచీ (హ్యుమన్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ ఇందెక్స్‌-హెచ్‌డిఐ) నివేదిక 2019 సంవత్సరానికి ర్యాంకులను విడుదల చేసింది.
- ప్రపంచంలోని 189 దేశాల మాన వనరుల అభివృద్ధి సూచీ-2019 (హెచ్‌డీఐ) జాబితాలో భారత్‌ 131వ స్థానంలో నిలిచింది.
- భారత్‌లో తలసరి ఆదాయం, సగటు ఆయుర్ధాయం అంశాల్లో భారత్‌ కాస్త మెరుగుపడింది.
- భారతీయుని సగటు ఆయుర్ధాయం 71 ఏళ్లకు పెరిగింది. 1980లో ఇది 58.9. ఏళ్లుగానే ఉంది
